i

Convocatoria Revista de Arquitectura N.º 47.  

Formas de mirar la sostenibilidad arquitectónica + TEMÁTICA LIBRE

 

Fecha límite de recepción de artículos: 10 de septiembre del 2024

A poética da luz natural em algumas obras de Paulo Mendes da Rocha

Autores/as

Resumen

Este trabalho busca compreender o processo de manejo da luz natural em obras de Paulo Mendes da Rocha. Apesar de internacionalmente reconhecido, os poucos estudos sobre sua obra concentram-se na ousadia das estruturas e na expressão do concreto, na inserção dos edifícios no lugar e no processo de imaginação e projeto. A forma como ele manuseia a luz natural é praticamente ausente nesta literatura, apesar de existirem fortes indícios de que a interação entre luz natural e matéria é por ele pensada no ato projetual. A metodologia foi construída a partir de quatro métodos oriundos de diferentes abordagens teóricas: na fenomenologia de McCarter e Pallasmaa e de Shirazi; na abordagem dos efeitos luminosos de Plummer na classificação de artifícios para possibilitar o acesso da luz natural ao interior proposta por Edgan, e na taxonomia das formas geométricas geradas pela luz em contato com a matéria, elaborada por Holl. Tais métodos foram aplicados a três obras do arquiteto: a Capela Brennand, a Galeria Leme e o MuBE. Os resultados foram rebatidos em um dendrograma fenomênico, permitindo encontrar alguns padrões de manejo da luz pelo arquiteto que sugerem uma poética da luz natural de forte apelo emocional.

Palabras clave:

Análise fenomenológica, arquitetura, luz natural, Paulo Mendes da Rocha

Referencias

Artigas, R. (2000). Paulo Mendes da Rocha Projetos 1957-1999. Cosac Naify.

Barata, F., Silva, V., Medeiros, G., Lancha, J., Castral, P.C. e Tanque, S. (2021). Entrevista com Paulo Mendes da Rocha. Risco, 19, 120-134. https://doi.org/10.11606/1984-4506.risco.2021.171176

Caixeta. E. e Mahler, C. (2021). The Young Paulo Mendes da Rocha: Jockey Club of Goiás and a Modernity Project. Docomomo International Journal, (65), 114-117. http://dx.doi.org/10.52200/65.a.z3vxhn16

Edgan, M. D. (1983). Concepts in Architectural Lighting. Mcgraw-Hill College.

Finotti, L. (2013). New Leme Gallery / Metro Arquitetos Associados + Paulo Mendes da Rocha. [Fotografia]. ArchDaily Brasil. https://www.archdaily.com/340161/newleme-gallery-metro-arquitetos

Gandolfi, C. (2018). Matter of Space: Città e Architettura in Paulo Mendes da Rocha. Accademia University Press.

Giroto, I. (2019). Discursos transatlânticos: Diálogos entre o Cais das Artes e o Museu dos Coches, de Paulo Mendes da Rocha. Risco, 17(1), 106-125. https://doi.org/10.11606/issn.1984-4506.v17i1p106-125

Guerra, F., FG+SG. (2015). Museu dos Coches / MMBB Arquitetos + Paulo Mendes da Rocha + Ricardo Bak Gordon. [Fotografia]. ArchDaily Brasil. https://www.archdaily.com.br/br/767363/museu-dos-cochespaulo-mendes-da-rocha-mmbbarquitetos-bak-gordon-arquitectos?ad_medium=gallery

Holl, S. (2006). Parallax. Princeton Architectural Press.

Kon, N. (2015). Pinacoteca do Estado de São Paulo / Paulo Mendes da Rocha + Eduardo Colonelli + Weliton Ricoy Torres [Fotografia]. ArchDaily Brasil. https://www.archdaily.com.br/br/787997/pinacotecado-estado-de-sao-paulo-paulo-mendes-darocha> ISSN 0719-8906

Larsen, R. J. e Diener, E. (1992). Promises and Problems with the Circumplex Model of Emotion. Em M.S. Clark (Ed.), Emotion (pp. 25-59). Sage.

McCarter, R. e Pallasmaa, J. (2012). Understanding Architecture: A Primer on Architecture as Experience. Phaidon Press Limited.

Nelli, F. (21 de setembro de 2014). Circular Dendrograms. https://www.meccanismocomplesso.org/en/circulardendrograms-3/

Openhouse Magazine. (2012). Hidden Luxury: Casa Leme: Architecture: Paulo Mendes da Rocha [Fotografia]. https://openhousebcn.wordpress.com/2012/03/20/openhousebarcelona-hidden-luxury-casa-lemearchitecture-paulo-mendes-da-rocha/

Otondo, C. (2013). Desenho e espaço construído: Relações entre pensar e fazer na obra de Paulo Mendes da Rocha. [Tese de doutorado]. Universidade de São Paulo.

Otondo, C. (2016). Casa Butantã, Paulo Mendes da Rocha. Ubu.

Montaner, J.M. e Villac, I. (1996). Mendes da Rocha. Gustavo Gili/Blau.

Piñón, H. (2002). Paulo Mendes da Rocha. Romano Guerra.

Pisani, D. (2013). Paulo Mendes da Rocha: Obra completa. Gustavo Gili.

Pisani, D. (2016). The Life of the Line: A Sketch by Paulo Mendes da Rocha for the Museu de Arte Contemporânea da Universidade de São Paulo. Revistarquis, 5(1), 12-27. https://doi.org/10.15517/ra.v5i1.25396

Pisani, D. (2017). Uma genealogia da imaginação de Paulo Mendes da Rocha. Dafne.

Plummer, H. (2009). La arquitectura de la luz natural. Blumes.

Rocha, P.M e Villac, I. (2021). América, cidade e natureza (2da. edição). Estação Liberdade.

Rocha, P.M. e Wisnik, G. (2012). Encontros: Paulo Mendes da Rocha. Azougue.

Russel, J. A. A. (1980). Circumplex Model of Affect. Journal of Personality and Social Psychology, 39(6), 1161-1178. https://doi.org/10.1037/h0077714

Shirazi, M. R. (2014). Towards an Articulated Phenomenological Interpretation of Architecture: Phenomenal Phenomenology. Routledge.

Silva, C.T. e Souza, J.B. (2011). Hibridismo intergêneros em “Suítes do couro ou Louvação do couro” de Geraldo Mello Mourão. Signótica, 23(1), 31-48. http://dx.doi.org/10.5216/sig.v23i1.16144

Silva, R., Guadanhim, S. e Hirota, E. (2018). Paulo Mendes da Rocha: Relação entre processo de projeto da Fiesp e design thinking. PosFAUUSP, 23(47), 12-33. https://doi.org/10.11606/issn.2317-2762.v25i47p12-33

Solot, D. C. (2004). Paulo Mendes da Rocha. Estrutura: O êxito da forma. Viana & Mosley.

Souto, A. E. M. (2010). Projeto arquitetônico e a relação com o lugar nos projetos de Paulo Mendes da Rocha. [Tese de doutorado] (Vol. I). Universidade Federal do Rio Grande do Sul.

Tamayo, C. (2013). A visit to Paulo Mendes da Rocha’s studio. [Fotografia]. Editoriale Domus Spa. https://www.domusweb.it/en/architecture/2013/01/22/a-visit-to-paulomendes-da-rocha-s-studio.html

Vesely, D. (1987). Architecture and the Poetics of Representation. Daidalos, (25), 24-36.

Villac, M. I. (2002). La construcción de la mirada. Naturaleza, ciudad y discurso en la arquitectura de Paulo Archias Mendes da Rocha. [Tese de doutorado]. Universidad Politécnica de Cataluña.

Watson, D. e Tellegen, A. (1985). Toward a Consensual Structure of Mood. Psychological Bulletin, 98(2), 219-235. https://doi.org/10.1037/0033-2909.98.2.219

Zein, R. V. (2000). Arquitetura brasileira, escola paulista e as casas de Paulo Mendes da Rocha [Dissertação de mestrado]. Universidade Federal do Rio Grande do Sul.